Максім Багдановіч

Дзяцiнства

Адным з найбольш таленавiтых прадаўжальнiкаў справы Францiшка Багушэвiча стаў выдатны беларускi паэт Максiм Багдановiч.

Максiм нарадзiўся ў 1891 годзе ў Менску. Ягоны бацька Адам быў добра адукаваным чалавекам. Ён вывучаў звычаi i абрады старажытных беларусаў, надрукаваў некалькi сваiх працаў. Максiмава мацi Марыя таксама мела лiтаратурныя здольнасцi.

Пасля нараджэння Максiма сям’я пераехала з Менска ў Горадню. У гэтым горадзе прайшлi самыя раннiя i бесклапотныя гады будучага паэта. Але, калi Максiму iшоў шосты год, сям’ю напаткала вялiкае гора: раптоўна памерла ягоная мацi.

Неўзабаве Адама Багдановiча перавялi на службу ў расейскi горад Нiжнi Ноўгарад. Там Максiм пражыў дванаццаць гадоў. Ён рос здольным i дапытлiвым хлопчыкам, вельмi любiў чытаць. Максiмаў бацька меў багатую бiблiятэку. У ёй былі кнігі вядомых ва ўсім свеце пісьменнікаў, а таксама зборнікі беларускай народнай паэзіі.

У доме Багдановiчаў часта збiралiся пiсьменнiкi, артысты, мастакi ды iншыя творчыя людзi. Максiм не толькi прыслухоўваўся да iхнiх размоваў. Ён ужо i сам спрабаваў сiлы ў творчасцi.

Першыя вершы

Аднаго разу, калi Максiму споўнiлася дзесяць гадоў, ён паказаў бацьку свой верш на беларускай мове. Гэта было сапраўднае дзiва! Хлопчык жыў у расейскiм горадзе, у сям’i гаварылi па-расейску, а ён пачаў пiсаць на мове, якую чуў толькi ў першыя гады жыцця.

Вось якой моцнай аказалася дзiцячая памяць i любоў да роднай зямлi! Дапамаглi юнаму паэту таксама беларускiя кнiжкi з бацькавай бiблiятэкi, а потым i газета «Наша Нiва», якая выходзiла ў Вiльнi.

Адама Багдановiча сынавы беларускiя вершы не надта ўзрадавалi. Ён чамусьцi лiчыў, што родная мова будзе перашкаджаць Максiмавым поспехам у навучаннi.

Але Максiм не пагадзiўся з бацькам. Ён моцна любiў Беларусь i ўпарта iшоў сваёй дарогай. Неўзабаве юны творца перажыў шмат шчаслiвых хвiлiнаў. Віленская газета «Наша Нiва» ў адным з нумароў надрукавала ягонае апавяданне «Музќка», а пазней i вершы.

Акрылены поспехам, Багдановiч пiсаў новыя, усё больш дасканалыя творы. Ён яшчэ не ведаў, што яго падпiльноўвала страшная i невылечная тады хвароба — сухоты (туберкулёз лёгкiх). Дактары паведамiлi пра яе, калi сям’я Багдановiчаў пераехала ў iншы расейскi горад — Яраслаўль.

Сустрэча з Беларуссю

Здаецца, нiчога ў сваiм жыццi Максiм не чакаў так, як паездкi ў Беларусь. Туды пасля заканчэння гiмназii яго запрасiлi супрацоўнiкi газеты «Наша Нiва» Iван i Антон Луцкевiчы. Гэтыя выдатныя дзеячы ўжо разумелi, што юнак з Яраслаўля надзелены вялікім лiтаратурным талентам i можа шмат зрабiць для адраджэння Беларусi.

Прыехаўшы на Бацькаўшчыну, Максiм амаль два месяцы жыў у Ракуцёўшчыне, паблiзу Маладзечна. Там малады паэт упершыню сустрэўся з хараством беларускай прыроды. Нiбы чыстую ваду, ён пiў жывую беларускую мову. У Ракуцёўшчыне яго амаль не пакiдала паэтычнае натхненне. Там ён напiсаў дзве паэмы i шаснаццаць цудоўных вершаў.

Максiмаў «Вянок»

Максiм марыў вывучаць беларускую мову ва унiверсiтэце. Аднак ягоныя спадзяваннi перакрэслiла невылечная хвароба. Апрача таго, i бацька не ўхваляў сынавага намеру. Замест улюбёнай справы паэт мусiў паступiць у юрыдычны лiцэй. Пераехаць у Менск ён змог толькi ў 1916 годзе.

На Бацькаўшчыну Максiм Багдановiч вярнуўся ўжо знакамiтым паэтам. За тры гады да гэтага ў вiленскай друкарнi Марцiна Кухты выйшаў Максiмаў зборнiк «Вянок». Гэтая кнiга стала адной з найлепшых у беларускай паэзii XX стагоддзя.

Багдановiч пiсаў пра родную зямлю. Пра яе непаўторную прыроду, яе працавiтых людзей, яе найпрыгажэйшых у свеце жанчын. У нiзцы «Старая Беларусь» ён сабраў вершы, прысвечаныя беларускай гiсторыi. Iхнiмi героямi былi старажытныя летапiсцы i перапiсчыкi кнiг, славуты першадрукар i лекар Францiшак Скарына. Адзiн з гэтых вершаў ты, напэўна, даўно ведаеш. Ён называецца «Слуцкiя ткачыхi». Апавядаецца ў iм пра таленавiтых беларускiх майстрых, якiя ткуць славутыя слуцкiя паясы.

Цямнее край зубчаты бору…

I тчэ, забыўшыся, рука

Замiж персiдскага узору

Цвяток радзiмы васiлька.

Максiмавы вершы вельмi часта поўнiлiся болем за свой народ, што пакутаваў у велiзарнай “турме народаў”, як называлi Расейскую iмперыю. Але паэт верыў у будучыню Бацькаўшчыны, у яе незалежнасць. Ён пiсаў:

Беларусь, твой народ дачакаецца

Залацiстага, яснага дня.

Багдановiч быў майстрам паэтычных перакладаў з еўрапейскiх моваў. Дзякуючы яму па-беларуску “загаварылi” знакамiтыя старажытныя i сучасныя паэты Авiдзiй, Гарацый, Фрыдрых Шылер, Поль Верлен. У сваiх перакладах Максiм паказваў чытачам прыгажосць i непаўторнае багацце беларускай мовы, на якой можна перадаць самыя тонкiя i патаемныя думкi i пачуццi чалавека.

Пагоня

Шмат хто найлепшым вершам Максіма Багдановіча лічыць ягоную «Пагоню»:

Толькi ў сэрцы трывожным пачую

За Краiну радзiмую жах, —

Ўспомню Вострую Браму святую

I ваякаў на грозных канях.

Ў белай пене праносяцца конi, —

Рвуцца, мкнуцца i цяжка хрыпяць…

Старадаўняй Лiтоўскай Пагонi

Не разбiць, не спынiць, не стрымаць.

У бязмерную даль вы ляцiце,

А за вамi, прад вамi — гады.

Вы за кiм у пагоню спяшыце?

Дзе шляхi вашы йдуць i куды?

Мо яны, Беларусь, паняслiся

За Тваiмi дзяцьмi уздагон,

Што забылi Цябе, адраклiся,

Прадалi i аддалi ў палон?

Бiйце ў сэрцы iх — бiйце мячамi,

Не давайце чужынцамi быць!

Хай пачуюць, як сэрца начамi

Аб радзiмай старонцы балiць…

Мацi родная, Мацi-Краiна!

Не усцiшыцца гэтакi боль…

Ты прабач, Ты прымi свайго сына,

За Цябе яму ўмерцi дазволь!..

Усё лятуць i лятуць тыя конi,

Срэбнай збруяй далёка грымяць…

Старадаўняй Лiтоўскай Пагонi

Не разбiць, не спынiць, не стрымаць.

Ты памятаеш, што Лiтоўская Пагоня — гэта старажытны герб нашай беларускай дзяржавы — Вялiкага Княства Лiтоўскага.

Максiмава «Пагоня» стала адным з беларускiх гiмнаў. Гэты верш павiнен ведаць кожны беларус.

Ля сiняй бухты

Максiм з васемнаццацi гадоў пакутаваў ад сваёй цяжкай хваробы. У лютым 1917 года яго здароўе вельмi пагоршылася. Менскiя сябры выправiлi паэта на лекi ў Крым.

У курортным горадзе Ялце ён наняў пакойчык у доме каля мора, расклаў на стале свае паперы. Але Максiмава жыццё дагарала, як свечка.

Вядома, што ў свае апошнiя днi Багдановiч займаўся складаннем буквара цi, як тады казалi, лемантара, каб беларускія дзеці маглі вучыцца на роднай мове.

На самай мяжы жыцця i смерцi слабая паэтава рука вывела апошнiя вершаваныя радкi:

Ў краiне светлай, дзе я ўмiраю,

У белым доме ля сiняй бухты,

Я не самотны, я кнiгу маю

З друкарнi пана Марцiна Кухты.

* * *

Прамiнула шмат дзесяцiгоддзяў, але вершы Максiма Багдановiча не састарэлi. Iмi захапляецца ўсё больш i больш людзей самага рознага веку. Багдановiчавы вершы «Зорка Венера» i «Слуцкiя ткачыхi» сталi народнымi песнямi.

У Менску i ў крымскiм горадзе Мiсхоры стаяць помнiкi Максiму. На ягонай магiле пад кiпарысамi ў Ялце часта бываюць падарожнiкi з Беларусi. Там, дзе скончыўся зямны шлях нашага славутага паэта, заўсёды кветкi i дзесяткi бел-чырвона-белых стужачак, якiя сiмвалiзуюць сцяг незалежнай Беларусi.

У Менску, у Траецкiм прадмесцi, недалёка ад таго месца, дзе нарадзiўся Максiм Багдановiч, створаны яго музей. А ў Ракуцёўшчыне, дзе ён жыў улетку 1911 года, праводзяцца штогадовыя святы паэзii.

Беларусь будзе вечна памятаць свайго генiяльнага паэта.

Пытаннi i заданнi

1. Дзе i калi нарадзiўся Максiм Багдановiч? Раскажы пра яго сям’ю i дзяцiнства.

2. Калi Максiм напiсаў першыя вершы па-беларуску? Адкуль ён ведаў беларускую мову, жывучы ў Расеi?

3. Якая газета першая надрукавала творы Багдановiча?

4. Хто запрасiў Максiма прыехаць у Беларусь? Дзе ён жыў i працаваў?

5. Як называецца першая кнiга Багдановiча? Раскажы пра яе.

6. Вывучы на памяць i прачытай верш «Пагоня».

7. Як ты думаеш, чаму ён стаў адным з беларускіх гімнаў?

8. Раскажы пра апошнiя днi жыцця Максiма.

9. Дзе пахаваны наш выдатны паэт? Чаму каля ягонай магілы заўсёды можна пабачыць бел-чырвона-белыя стужкі?

9. Папрасi сваiх настаўнiкаў цi бацькоў звадзiць цябе ў Літаратурны музей Максiма Багдановiча.

10. Цi ёсць у цябе кнiгi Багдановiча? Калi няма, няхай бацькi абавязкова купяць iх.